Cukrzyca jest aktualnie jedną z najczęściej spotykanych chorób cywilizacyjnych na świecie. Szacuje się, że do 65% przypadków cukrzycy typu drugiego wynika z nadwagi [1]. W roku 2015 chorych na cukrzycę na całym świecie było ok. 415 mln. Szacuje się, że do 2040 roku liczba chorych osób na cukrzycę może wzrosnąć nawet do 640 mln osób. Gorszą informacją jest fakt, że ok. 25% chorych nie wie, że w ogóle chorują na cukrzycę. W Polsce chorych na cukrzycę jest ok. 2,6 miliona ludzi, co stanowi 5% populacji społeczeństwa [2].

            Cukrzyca jest chorobą, w której człowiek chory ma podwyższoną glukozę we krwi. Dzieję się to z dwóch przyczyn – braku produkcji insuliny przez komórki beta trzustki lub nieprawidłowej reakcji organizmu na insulinę ( insulinooporność ). Do czynników zwiększających ryzyko cukrzycy typu pierwszego należą: cukrzyca w rodzinie, genetyczne uwarunkowania, infekcje w wieku dziecięcym, inne czynniki środowiskowe. Nieleczona cukrzyca typu 1 może prowadzić do śmierci, ponieważ jest to cukrzyca insulinozależna, która wymaga regularnego podawania insuliny egzogennej lub jej analogów. Czynniki, które zwiększają ryzyko cukrzycy typu drugiego to: nadwaga i otyłość, brak aktywności fizycznej, nieprawidłowa dieta, genetyczne uwarunkowania, cukrzyca ciążowa, starszy wiek. Cukrzyca tego typu może rozwijać się latami, gdzie na początku nie daje mocnych objawów. Powinna być leczona w początkowym stadium odpowiednią dietą oraz zwiększoną aktywnością fizyczną. Wraz z postępem choroby może zostać wprowadzona terapia lekami obniżającymi poziom glukozy we krwi lub insuliną. 

            Do najkorzystniejszych metod leczenia cukrzycy jest wdrożenie odpowiedniej aktywności fizycznej oraz diety. Główne zalecenia dla osób chorych na cukrzycę to: utrzymanie bliskiego normy stężenia glukozy we krwi ( pozwoli to na uniknięcie powikłań cukrzycowych ), utrzymanie pożądanej masy ciała, utrzymanie odpowiednich wartości stężenia cholesterolu we krwi. Można to osiągnąć poprzez wdrożenie takich zmian jak: wyliczenie indywidualnego zapotrzebowania kalorycznego, unormowanie BMI, unormowania posiłków w kwestii witamin, składników mineralnych oraz fitozwiązków, utrzymanie regularności posiłków i tym samym dobierania odpowiednich dawek insuliny lub leków.

Do zaleceń szczegółowych należą:

Węglowodany:

• Udział węglowodanów w diecie powinien wynosić ok. 45-60% całkowitej ilości energii. Większa podaż węglowodanów w diecie jest zalecana osobom chorym, które są bardzo aktywne fizyczne. U osób z bardzo niską aktywnością podaż węglowodanów może zejść nawet do 30%.
• Główne źródła węglowodanów powinny stanowić produkty o niskim indeksie glikemicznym ( < 55 IG ).
• Należy ograniczyć spożycie cukrów prostych pod postacią: cukru, słodyczy, miodu, soków, napojów owocowych i słodzonych. Można je zastąpić produktami bez kalorii lub z ich ograniczoną ilością.
• Nie należy spożywać więcej niż 50 g fruktozy jednorazowo na posiłek. Jej udział w diecie nie powinien stanowić więcej niż 20% ogólnej podaży węglowodanów. 
• Zaleca się spożywanie ok. 15-25g błonnika na każde 1000 kcal diety. 
• Zaleca się ograniczenie spożycia cukrów do prostych do 10% dobowego zapotrzebowania kalorycznego.

Tłuszcze:

• Udział tłuszczów w diecie powinien stanowić ok. 25-40% ogólnej ilości energii. Jest to zależne przede wszystkim od aktywności fizycznej oraz indywidualnych preferencji. Przy wyższej podaży tłuszczów trzeba zwrócić uwagę na udział poszczególnych kwasów tłuszczowych. 
• Tłuszcze nasycone powinny stanowić mniej niż 10% ogólnej kaloryczności diety,
• Tłuszcze jednonienasycone powinny stanowić ok. 20% ogólnej kaloryczności diety,
• Tłuszcze wielonienasycone powinny stanowić ok. 6-10% ogólnej kaloryczności diety,
• Udział cholesterolu w diecie nie powinien przekraczać 300 mg/d. U osób z gorzej wyrównanymi poziomami cukrów oraz złymi wynikami cholesterolu należy zejść do 200 mg/d. 
• Należy usunąć z diety tłuszcze trans, olej palmowy oraz kokosowy. 

Białko:

• Udział białek w diecie powinien stanowić ok. 15-20% ogólnej podaży kalorii. U osób aktywnych fizycznie wartości te mogą się zwiększyć. Nie ma aktualnie żadnych przeciwskazań do stosowania diet wysokobiałkowych pod warunkiem, że osoba chora na cukrzyce nie ma towarzyszących chorób nerek.
• Należy wybierać białka pełnowartościowe o możliwie jak najbogatszym źródle aminokwasów. Pozwoli to na dostarczenie do organizmu wszystkich niezbędnych białek, które wpłyną pozytywnie na procesy odbudowy komórek. 

Witaminy i minerały:

• Wszystkie dodatkowe suplementy powinny być dobierane do aktualnych potrzeb danej osoby. Nie ma żadnych zaleceń szczegółowych dla osób chorych na cukrzycę. Należy tylko pamiętać o odpowiedniej podaży wit. D oraz B12 u osób leczonych stale metforminą.

Alkohol:

• Spożywanie alkoholu u osób chorych na cukrzycę nie jest zalecane,
• Chory na cukrzycę powinni wiedzieć, że alkohol wpływa na spowolnione uwalnianie glukozy z wątroby co może prowadzić do niedocukrzeń,
• Szczególnie alkoholu nie powinny spożywać osoby z hipertriglicerydemią, neuropatią i zapeleniem trzustki.

Sól kuchenna:

• Zalecenia spożywania soli kuchennej u osób chorych na cukrzycę są podobne jak u zdrowych osób. Wynoszą one do ok. 5 g na dobę ( 2300 mg sodu na dobę ). U osób aktywnych fizycznie te wartości mogą wzrosnąć [3].

 Zapotrzebowanie kaloryczne

Zapotrzebowanie kaloryczne i rozkład makroskładników w diecie powinno być wyliczone indywidualnie do danej osoby. Kluczowe jest, aby wziąć pod uwagę aktywność treningową oraz poza treningową, rodzaj wykonywanej pracy, wiek, wzrost i wagę. Z pomocą może nam przyjść wyliczenie podstawowego zapotrzebowania kalorycznego ( PPM ) za pomocą wzoru Harrisa Benedicta, który wygląda następująco:

• Dla mężczyzn: 66,47 + 13,7M+ 5,0W– 6,76L
• Dla kobiet: 655,1 + (9,567M) + (1,85W) – (4,68L)  

M – oznacza masę ciała wyznaczoną w kilogramach, 

W – wzrost w centymetrach, 

L – oznacza wiek w latach. 

Wzór ten pozwala nam obliczyć podstawową przemianę materii ( PPM ), która nie uwzględnia współczynnika aktywności fizycznej. Do rzetelnego wyniku, który pomoże określić CAŁKOWITĄ przemianę materii należy dodać właśnie współczynnik aktywności fizycznej. Z pomocą przychodzi nam współczynnik PAL, który w zależności od poziomu aktywności fizycznej prezentuje się następująco:

• 1,2 – 1,3 – dla pacjenta chorego, który leży w łóżku,
• 1,4 – dla niskiej aktywności fizycznej,
• 1,6 – dla umiarkowanej aktywności fizycznej,
• 1,75 – aktywny tryb życia,
• 2 – bardzo aktywny tryb życia,
• 2,2 – 2,4 – wyczynowe uprawianie sportu.

Znając PPM oraz współczynnik PAL można określić zapotrzebowanie kaloryczne dla danej osoby. Pozwoli to określić ile kalorii powinniśmy spożywać w ciągu dnia i jak aktywny tryb życia prowadzimy. Oczywiste jest to, że im więcej aktywności fizycznej będzie towarzyszyło w naszym życiu – tym większej ilości paliwa ( kalorii ) będziemy potrzebować. 

Jeśli już wiadomo ile kalorii można spożywać – wtedy należy przejść do rozłożenia poszczególnych makroskładników w diecie. We wcześniejszych punktach określiłem jaki powinien być udział konkretnych makroskładników ( białek, tłuszczów i węglowodanów ) w diecie. Całość należy oczywiście dobrać indywidualnie pod potrzeby danej osoby, bo tylko taka dieta będzie przynosiła efekt. 

Z jakich produktów korzystać przy cukrzycy?

Jeśli chodzi o bazę produktów, z których warto korzystać będąc chorym na cukrzycę to tak naprawdę ich baza jest nieograniczona. Co to znaczy? Przy wyrównanej cukrzycy jesteśmy w stanie jeść każdy rodzaj produktów ( także te przetworzone np. słodycze ). Różnica polega tylko na tym, że każdy produkt musi być odpowiednio zaplanowany w diecie i należy wiedzieć jak po nim reaguje organizm. 

Na moim przykładzie z produktów mniej dietetycznych szczególnie muszę uważać na wszelkiego rodzaju pizze, które potrafią niespodziewanie po kilku godzinach podnieść glukozę we krwi do wysokiego poziomu. Dlaczego tak się dzieje? Tłuszcze, które są zawarte w pizzy powodują, że wchłanianie wszystkich substancji ( tym samym węglowodanów ) jest opóźnione. To powoduje, że poziom glukozy z początku wcale nie musi być wysoki, ale kilka godzin po zjedzeniu może powędrować bardzo wysoko do góry. Tym samym należy szczególnie uważać na produkty, które mają w sobie większą ilość węglowodanów w połączeniu z tłuszczami. Można powiedzieć, że są one niewskazane dla cukrzyków, którzy nie mają opanowanej cukrzycy w większym stopniu. 

Istotne jest, aby korzystać ze źródeł pożywienia, które są najmniej przetworzone i najbardziej bogate pod względem zawartości witamin i mikroelementów. Dieta cukrzyka powinna opierać się o niskoprzetworzone produkty takie jak: warzywa świeże oraz mrożone, ryże, kasze, makarony pełnoziarniste, ciemne pieczywo, chude mięso, ryby, nabiał itp. Dieta powinna być jak najbardziej odżywcza i nie powinno w niej znajdować się dużo słodyczy oraz alkoholu. 

Podstawowym makroskładnikiem diety determinującym okołoposiłkowe zapotrzebowanie na insulinę są węglowodany. Kluczowym elementem edukacji dietetycznej pacjentów z cukrzycą typu 1 powinno być szkolenie w zakresie szacowania zawartości węglowodanów w posiłku dla optymalizacji dawkowania insuliny. Nie ma diety uniwersalnej dla wszystkich pacjentów z cukrzycą. Optymalne dla chorego proporcje makroskładników powinny być ustalane indywidualnie z uwzględnieniem wieku, aktywności fizycznej, obecności powikłań cukrzycy, schorzeń dodatkowych. Produkty powinny być dobrane pod tolerancje organizmu, preferencje żywieniowe oraz umiejętności kulinarne. Warto kierować się także indeksem glikemicznym ( oraz ładunkiem glikemicznym ) i starać się, aby był on najniższy. Pozwoli to uniknąć szybkim wzrostom poziomu glukozy we krwi. 

Jak w każdej diecie jakość produktów powinna być na najwyższym poziomie. U cukrzyków należy także pamiętać o tym, że istnieje coś takiego jak Indeks Glikemiczny ( IG ) danego produktu oraz Ładunek Glikemiczny ( ŁG ) całego posiłku. Powinniśmy się kierować nimi podczas wyboru posiłków, ponieważ zbyt wysokie wartości IG lub ŁG mogą powodować opóźniony wzrost glukozy we krwii ( hiperglikemie ).

 Indeks glikemiczny (IG) to lista produktów uszeregowanych ze względu na poziom glukozy we krwi po ich spożyciu. Oblicza się go dzieląc poziom glukozy we krwi po przeprowadzeniu testu żywnościowego z udziałem 50 gram węglowodanów, przez poziom glukozy uzyskany po spożyciu danego produktu.

Ładunek glikemiczny (ŁG) to sposób oceny zawartości węglowodanów w pożywieniu. Opiera się na dwóch zmiennych wartościach: wartości indeksu glikemicznego (IG) oraz rozmiarze standardowej porcji. Ładunek glikemiczny to stosunkowo nowy sposób na oszacowanie wpływu spożywanych węglowodanów biorący pod uwagę IG, ale dając większy obraz niż samo IG. Wartość IG mówi tylko jak szybko określony węglowodan zmieni się w cukier. Nie mówi natomiast jak wiele tego węglowodanu jest w porcji w określonym produkcie. Niezbędne jest znać zatem zarówno IG i ŁG, aby zrozumieć wpływ jedzenia na poziom cukru we krwi.

Przeciwwskazania do uczestniczenia w treningu i zawodach sportowych 

1. Ciężka hipoglikemia w ciągu ostatnich 24 godz.
2. Hiperglikemia powyżej 250 mg/dl (13,9 mmol/l) z towarzyszącą ketonemią/ketonurią wynikającymi z niedoboru insuliny, a nie niedoboru węglowodanów. 
3. Ketonemia ≥ 1,5 mmol/l stanowi przeciwwskazanie bezwzględne do rozpoczęcia i kontynuacji wysiłku fizycznego. 
4. Hiperglikemia > 300 mg/dl (16,7 mmol/l) utrzymująca się ponad 2 godziny. 
5. Każde ostre zdarzenie wymagające pomocy lekarskiej, na przykład zaburzenie widzenia, ból w klatce piersiowej, zasłabnięcie, ostra infekcja i tym podobne. 

Bibliografia:

1. Gatineau M., Hancock C., Holman N., Outhwaite H., Oldridge L., Christie A. and Ells L.: Adult obesity and type 2 diabetes, Public Health England, 06.2014 [źródło: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/338934/Adult_obesity_and_type_2_diabetes_.pdf] [dostęp: 2 czerwca 2019]
2. International Diabetes Federation, IDF Diabetes Atlas 7th Edition (2015), ISBN: 978-2-930229-81-2 [źródło: https://diabetesatlas.org/] [dostęp: 2 czerwca 2019]
3. Clinical Diabetology, Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland, 2019, [źródło: https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/view/DK.2019.0001] [dostęp: 2 czerwca 2019].

Wszelkie materiały (treści, teksty, ilustracje, zdjęcia itp.) przedstawione na stronie internetowej w obrębie domen: www.dominikkania.pl są objęte prawem autorskim i podlegają ochronie na mocy „Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych” z dnia 4 lutego 1994 r. (tekst ujednolicony: Dz.U. 2006 nr 90 poz. 631).

Kopiowanie, przetwarzanie, rozpowszechnianie tych materiałów w całości lub w części bez zgody autora jest zabronione.